روش‌شناسی تدوین رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها

هدف رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها سنجش میزان آزادی رسانه برای روزنامه‌نگاران در ۱۸۰ کشور و قلمرو سرزمینی جهان است. این سنجش بر مبنای تعریف آزادی رسانه‌ها توسط گزارش‌گران بدون مرز و شورایی از کارشناسان، انجام شده است و بکارگیری این روش‌شناسی از امسال  ۲۰۲۲ است. این تعریف به شرح زیر است:

این رده‌بندی نگاهی گذرا به وضعیت جاری در ۱۸۰ کشور و قلمرو سرزمینی در جهان، در سال پیش از انتشار به تقویم میلادی (از ژانویه تا دسامبر) است. با این وجود باید آن را به عنوان بازتابی دقیق از وضعیت جاری آزادی رسانه‌ها هنگام انتشار گزارش تلقی کرد.

اینگونه، هنگامی وضعیت آزادی رسانه ها در کشوری از پایان سال تا زمان انتشار گزارش با تغییری قابل توجه مواجه شد، اطلاعات ما هم به روز می‌شود تا آخرین رویدادها را هم تا حد ممکن دربر گیرد. این موارد می‌توانند یک جنگ، کودتا، یا حمله‌هایی بی‌سابقه یا غیر معمول علیه روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها، یا اجرای ناگهانی سیاستی سرکوبگرانه باشد. برای رده‌بندی سال ۲۰۲۲ این شرایط استثنایی در موارد روسیه، اوکراین و مالی اتفاق افتاد.

رتبه‌های رده‌بندی بر اساس امتیازی از صفر تا صد است که به هر کشور یا قلمرو سرزمینی داده شده است، صد بهترین امتیاز ممکن (بیشترین میزان آزادی رسانه) و صفر بدترین است.

این امتیاز بر اساس دو معیار محاسبه شده است:

• تعداد کیفی موارد آزار رسانه‌ها یا روزنامه‌نگاران در ارتباط با کار آنها
• ارزیابی کیفی وضعیت در هر کشور و قلمرو بر اساس پاسخ کارشناسان آزادی رسانه‌ها (شامل روزنامه‌نگاران، پژوهشگران، دانشگاهیان، و مدافعان حقوق بشر) به نظرسنجی گزارش‌گران بدون مرز که به ۲۳ زبان در دسترس است.

نقشه آزادی رسانه‌ها تصویری کلی را از امتیاز همه کشورهای موجود در رده‌بندی ارائه می‌دهد. رنگ‌ها و طبقه‌های مندرج در نقشه از قرار زیر است:

• [۸۵ تا ۱۰۰ امتیاز] خوب (سبز)
• [۷۰ تا ۸۵ امتیاز[ مطلوب (زرد)
• [۵۵ تا ۷۰ امتیاز[ مشکل‌دار (نارنجی روشن)
• [۴۰ تا ۵۵ امتیاز[ دشوار (نارنجی تیره)
• [۰ تا ۴۰ امتیاز[ خیلی جدی (قرمز تیره)

امتیاز هر کشور یا قلمرو با استفاده از ۵ بستر شاخص ارزیابی شده است که بازتابی از وضعیت آزادی رسانه و همه پیچیدگی‌های آن هستند: بستر سیاسی، چارچوب حقوقی، بستر اقتصادی، بستر اجتماعی و فرهنگی و امنیت.

امتیازی از صفر تا صد برای هر شاخص محاسبه می‌شود. امتیاز هر شاخص وزنی یکسان در امتیاز کلی دارد. و در هر شاخص همه پرسش‌های اصلی و فرعی نیز وزنی برابر دارند.

بستر سیاسی

۳۳ پرسش اصلی و فرعی

هدف آنها ارزیابی موارد زیر بود:

• یزان حمایت و احترام به استقلال و اختیار رسانه‌ها در برابر فشار سیاسی از سوی حکومت یا سایر بازیگران سیاسی.
• یزان پذیرش و تنوع رویکرد و کارهای روزنامه‌نگاران همسو با استانداردهای حرفه‌ای، شامل رویکرد متمایل به گروه‌های سیاسی یا رویکردی مستقل.
• یزان حمایت از رسانه‌ها در انجام نقش خود برای پاسخگو کردن دولت به نفع عموم مردمو

چارچوب حقوقی

۲۵ پرسش اصلی و فرعی

که دورنمای حقوقی و قانونی را برای روزنامه‌نگاران مد نظر داشتند، به ویژه:

• زان آزادی روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها برای انجام کار خود بدون مواجهه با سانسور یا مجازات قضایی، یا وضع محدودیت‌هایی گسترده بر آزادی بیان آنها.
• امکان دسترسی به اطلاعات بدون تبعیض میان روزنامه‌نگاران، و امکان حفاظت از منابع خود.
• وجود یا فقدان بخشودگی افرادی که مسئول خشونت‌ورزی علیه روزنامه‌نگاران هستند

بستر اقتصادی

۲۵ پرسش اصلی و فرعی

هدف آنها ارزیابی موارد زیر بود:

• محدودیت‌های اقتصادی حاصل از سیاست‌های دولت (شامل میزان دشواری تاسیس رسانه‌ای جدید، تبعیض در پخش یارانه‌های دولتی، و فساد)
• محدودیت‌های اقتصادی مرتبط با بازیگران غیرحکومتی (تبلیغ‌دهندگان و شرکای تجاری)
• حدودیت‌های اقتصادی مرتبط با مالکان رسانه‌هایی که به دنبال ترویج یا دفاع از منافع اقتصادی خود هستند

بستر اجتماعی و فرهنگی

۲۲ پرسش اصلی و فرعی

هدف آنها ارزیابی موارد زیر بود:

• محدودیت‌های اجتماعی که منجر به توهین و حمله به رسانه‌ها با انگیره‌هایی چون  : جنسیت، طبقه، قومیت یا مذهب می‌شود.
• محدودیت‌های فرهنگی شامل فشار بر روزنامه‌نگاران می‌شود تا درباره برخی نهادهای قدرتمند یا پرنفوذ تحقیق نکنند یا  موضوع‌ها را پوشش ندهند که ممکن است مغایر با فرهنگ جاری در آن کشور یا قلمرو باشد.

امنیت

۱۲ پرسش اصلی و فرعی (دو سوم امتیاز امنیت)
۱ امتیاز برای آزارها (یک سوم امتیاز امنیت)

این پرسش‌ها درباره امنیت روزنامه‌نگاران است. به این منظور، آزادی رسانه‌ها امکان کارآمد روزنامه‌نگاران برای انتخاب، تولید و انتشار خبرها و اطلاعاتی همسو با روش‌ها و اخلاقیات حرفه‌ای روزنامه‌نگاری تعریف شده است و نباید با تهدیدهای غیرضروری زیر روبه‌رو شود:

• آسیب جسمی (شامل قتل، خشونت، بازداشت، یا آدم‌ربایی)
• آسیب روانی یا آسیمه‌سری که ممکن است بر اثر ترساندن، اجبار، آزار، نظرداشت، انتشار اطلاعات شخصی با نیتی شرورانه، سخنان توهین‌آمیز یا نفرت‌انگیز، بدنام کردن یا سایر تهدیدها علیه روزنامه‌نگاران و نزدیکان آنها باشد
• آسیب حرفه‌ای که برای مثال می‌تواند ناشی از اخراج و بیکار شدن، مصادره تجهیزات حرفه‌ای، یا غارت تاسیسات آنها باشد